Dòng tiền giao dịch tài sản số: Vô danh nhưng không vô hình

Trong nhiều vụ tấn công nhằm vào ngành công nghiệp blockchain hoặc các chiến dịch lừa đảo quy mô lớn, không ít công ty an ninh mạng tại Việt Nam đã trực tiếp tham gia hỗ trợ điều tra và xử lý, góp phần làm sáng tỏ hành vi phạm tội trên không gian số.

Vẫn truy ra danh tính dù giao dịch ẩn danh

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Ngô Minh Hiếu, Giám đốc Tổ chức Chống lừa đảo, cho biết nhiều người nghĩ rất khó truy vết dòng tiền liên quan tài sản mã hóa, nhưng thực tế hoàn toàn ngược lại. Mọi giao dịch blockchain đều được lưu công khai, minh bạch và không thể chỉnh sửa.

Cơ quan điều tra và các nền tảng phân tích on-chain hoàn toàn có thể theo dõi dòng tiền, kể cả khi kẻ gian dùng nhiều ví trung gian để rửa tiền".

Một số vụ việc gần đây, như tranh chấp liên quan ví tiền số của Shark Bình - cho thấy cộng đồng vẫn còn hiểu lầm về khả năng truy xuất giao dịch.

Khi số tiền rời khỏi ví tổng AntEx, đi qua ví cá nhân rồi quy đổi thành tiền mặt, nhiều người cho rằng gần như không thể tìm ra thủ phạm đứng sau. Nhưng diễn biến sau đó đã cho thấy điều ngược lại.

"Truy vết tài sản số không khó như mọi người nghĩ, chỉ cần dữ liệu đầy đủ và công cụ đúng. So với nhiều mảng điều tra khác, truy vết tiền số còn rõ ràng hơn vì mọi dấu vết đều nằm trên chuỗi", ông Hiếu nói và cho biết trên blockchain, mỗi ví được đại diện bằng một chuỗi ký tự mật mã độc nhất.

Tất cả giao dịch của ví đều được công khai, cho phép ai cũng có thể theo dõi dòng tiền di chuyển giữa các địa chỉ.

Tuy nhiên, để chuyển đổi tài sản số thành tiền pháp định - tức "tiền thật" - dòng tiền lại cần đi qua các sàn giao dịch tập trung (CEX). Tại đây, người dùng bắt buộc phải thực hiện xác minh danh tính (KYC). Đây chính là "cầu nối" giữa thế giới giả danh của blockchain và hệ thống tài chính truyền thống.

Cũng theo ông Hiếu, dòng tiền số trên blockchain được truy vết bằng cách theo dõi tất cả giao dịch chuyển từ ví này sang ví khác, vì mọi dữ liệu đều được ghi công khai và không thể xóa.

Khi tiền đi qua các ví trung gian, sàn giao dịch, hoặc các dịch vụ trộn (mixing), hệ thống phân tích on-chain sẽ lần theo dấu vết để xác định điểm đến cuối cùng và các địa chỉ liên quan.

Sự phát triển của thị trường crypto dẫn đến nhu cầu tăng cao về dịch vụ điều tra tài sản số. Tại Việt Nam, đã xuất hiện nhiều công ty chuyên nghiệp trong lĩnh vực này và thậm chí có uy tín quốc tế.

"Đây là ngành nghề có xu hướng phát triển mạnh. Đa số nhân sự bước vào nghề đều xuất thân từ lĩnh vực an ninh mạng, bởi không có trường lớp chính quy nào đào tạo về chuyên ngành này", một chuyên gia nói.

Những khó khăn khi truy vết dòng tiền số

Theo các chuyên gia, khó khăn lớn nhất trong việc truy vết dòng tiền số không nằm ở công nghệ, mà ở khâu "định danh" - tức là xác định ai đứng sau từng địa chỉ ví. Thông thường, kẻ gian dùng nhiều lớp ví, sàn nước ngoài không thực hiện KYC, hoặc dùng dịch vụ trộn tiền để che dấu.

Tuy vậy, khi kết hợp dữ liệu blockchain với dữ liệu từ sàn, IP, hành vi giao dịch..., cơ quan chức năng vẫn có thể khoanh vùng và truy ra đối tượng.

TS Ngô Tấn Vũ Khanh, Giám đốc quốc gia Kaspersky Việt Nam, cũng khẳng định rằng các loại tài sản số hoàn toàn có thể bị truy vết. Theo đó, những đồng tiền điện tử như Bitcoin, ETH, USDT hay các dự án vận hành trên chuỗi khối minh bạch và công khai đều ghi lại toàn bộ lịch sử giao dịch trên blockchain.

Điều này cho phép cơ quan chức năng và các đơn vị phân tích theo dõi, truy xuất dòng tiền khi cần thiết. Tuy nhiên, theo ông Khanh, vẫn tồn tại nhóm "private coins" như Monero, Dash hay Zcash, vốn được thiết kế với mức độ ẩn danh rất cao, khiến việc truy vết trở nên vô cùng khó khăn, thậm chí gần như không thể thực hiện.

Các dự án này chủ động xóa hoặc che giấu toàn bộ metadata của giao dịch, không công khai địa chỉ người gửi hay người nhận, không hiển thị số tiền giao dịch, cũng không cho phép phân tích chuỗi khối.

"Mỗi giao dịch được tách biệt hoàn toàn, không liên kết với giao dịch trước hoặc sau, tạo ra một lớp bảo mật gần như tuyệt đối", ông Khanh nói.

Trong khi đó, theo bà Jenny Nguyễn - Giám đốc Vận hành (COO) của Kyros Ventures, việc truy vết dòng tiền muốn thuận lợi cần có sự hợp tác cao nhất từ các sàn.

Tuy nhiên, các sàn giao dịch quốc tế có những nguyên tắc hoạt động và chính sách tuân thủ riêng, đặc biệt là việc bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư của người dùng. Đó là một trong những khó khăn khi truy vết dòng tiền tài sản số.

Theo ông Trần Xuân Tiến - Tổng thư ký Chi hội Blockchain TP.HCM, nguyên tắc cơ bản của blockchain là người dùng có thể tự kiểm chứng được. Người dùng toàn quyền kiểm soát tài sản số của mình mới gọi là phi tập trung, thứ tạo nên niềm tin của blockchain.

"Việc minh bạch là mặc định vì vậy không cần thêm bất cứ bên thứ ba nào nắm quyền tiếp cận những dữ liệu này. Có chăng là tổng hợp và phân tích trình bày một cách dễ tiếp cận hơn thôi", ông Tiến nói.

Nguồn: tuoitre.vn